Waterschappen zijn bestuursorganen die in een bepaalde regio de waterhuishouding regelen. Die regio wordt vastgesteld aan de hand van stroomgebieden of afwateringsgebieden. De term ‘waterschap’ wordt inwisselbaar gebruikt om het overheidsorgaan of een bepaald watergebied aan te duiden. Een waterschap (als gebied) kan in verschillende gemeenten en provincies liggen, waardoor het waterschap (als bestuursorgaan) met verschillende partijen moet coördineren.
Vroeger had Nederland heel veel (kleinere) waterschappen. In 1950 waren het er bijvoorbeeld zo’n 2600! Sinds mei 2018 zijn er 21 Waterschappen in Nederland, namelijk:
1. Waterschap Aa en Maas 2. Waterschap Amstel, Gooi en Vecht 3. Waterschap Brabantse Delta 4. Waterschap De Dommel 5. Waterschap Drents Overijsselse Delta 6. Waterschap Hollandse Delta 7. Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden 8. Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier 9. Hoogheemraadschap van Delfland 10. Hoogheemraadschap van Rijnland 11. Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard
De specifieke taken, bevoegdheden en organisatie van waterschappen zijn o.a. vastgelegd in de Waterschapswet. De Nederlandse Water- en Hoogheemraadschappen zijn verenigd in Unie van Waterschappen.
Taken
Waterschappen zijn een voorbeeld van ‘functionele decentralisatie’. Dat houdt in dat waterschappen bestaan omdat ze een specifieke taak hebben, namelijk waterbeheer. Gemeenten en provincies zijn ‘territoriaal gedecentraliseerd’. Dat betekent dat het bestuursorganen zijn die binnen een bepaald gebied en dat zij niet zijn ingesteld met één specifieke taak.
- Waterkeringszorg: Waterschappen beheren meer dan 3.200 km aan dijken, duinen en dammen. Deze beschermen Nederland tegen hoogwater uit de zee, ht IJsselmeer, en de grote rivieren. Daarnaast is er nog zo’n 14.900 km aan overige regionale waterkringen.
- Waterkwantiteit: Nederland telt meer dan 6000 gemalen om het waterpeil te reguleren. Dit gebeurt door het afvoeren van teveel water bij bijvoorbeeld zware regenval, of het aanvoeren van water bij lange droogte. Naast gemalen zijn er meer dan tienduizenden kleinere aquaducten, bruggen, dammen, dijken, sluizen, overstorten, inlaten, en stuwen om het waterpeil te reguleren.
- Waterkwaliteit: Afvalwater van huizen en bedrijven wordt gezuiverd door meer dan 300 rioolwaterzuiveringsinstallaties.
- Wegenbeheer: Sommige waterschappen zijn ook verantwoordelijk voor het onderhoud van afgelegen fietspaden en wegen buiten de bebouwde kom, inclusief bermen.
- Waterwegenbeheer: Ditzelfde geldt voor waterwegen. Dat kunnen rivieren, kanalen of geulen zijn die bevaren worden door schepen.
Financiën
Waterschappen heffen waterschapsbelasting. Deze is opgesplitst in de watersysteemheffing (voor waterkwantiteitsdoeleinden) en de zuiveringsheffing (voor waterkwaliteitsdoeleinden). Anders dan gemeenten en provincies ontvangen waterschappen geen inkomsten vanuit het Rijk. Wel kunnen waterschappen geld lenen bij de Nederlandse Waterschapsbank of andere financiële instellingen.